Thị trường toàn cầu rơi vào hoảng loạn do ảnh hưởng của chính sách thuế quan, chỉ số VIX tăng vọt

Gần đây, thị trường toàn cầu đã rơi vào hoảng loạn do điều chỉnh chính sách thuế quan. Vào năm 2025, một chính sách thuế quan mới đã được công bố, áp dụng mức thuế ít nhất 10% đối với hàng hóa từ hầu hết các quốc gia, và tăng mức thuế cao hơn đối với khoảng 60 quốc gia có thâm hụt thương mại lớn với Mỹ. Quyết định này đã gây ra sự lo ngại trong thị trường toàn cầu, lý do chính bao gồm:

1. Chi phí doanh nghiệp tăng, kỳ vọng lợi nhuận giảm
2. Chuỗi cung ứng toàn cầu bị gián đoạn, sự không chắc chắn về kinh tế gia tăng
3. Có thể gây ra thuế quan trả đũa từ các quốc gia khác, mở rộng rủi ro thương mại.

Trong môi trường như vậy, hành vi của nhà đầu tư có thể xảy ra những thay đổi sau:

• Giảm sự phân bổ vào các tài sản rủi ro cao như cổ phiếu, tiền điện tử.
• Tăng cường đầu tư vào các tài sản trú ẩn như vàng, đô la Mỹ, yên Nhật.
• Sự kỳ vọng về biến động thị trường tăng lên, dẫn đến chỉ số VIX tăng.

Phản ứng dây chuyền của chính sách thuế quan có thể được đơn giản hóa thành: Tăng thuế quan → Tăng chi phí + Rối loạn chuỗi cung ứng + Rủi ro trả đũa + Đầu tư thận trọng + Dòng vốn phòng ngừa rủi ro → Nỗi sợ hãi trên thị trường lan rộng

Đáng chú ý là vào ngày 7 tháng 4, chỉ số VIX đã tăng vọt lên 60, mức độ cực kỳ hiếm thấy. Trong lịch sử, chỉ có ba lần có giá trị cao như vậy, lần gần nhất xảy ra vào ngày 5 tháng 8 năm 2024, và lần đầu tiên là trong thời kỳ đại dịch COVID-19 vào năm 2020.

Chỉ số VIX hiện đang ở mức cực đoan lịch sử, điều này cung cấp cho chúng tôi một tham khảo quan trọng để phân tích xu hướng thị trường.

Giới thiệu chỉ số VIX

Chỉ số VIX được tính toán dựa trên giá của các tùy chọn chỉ số S&P 500, phản ánh dự đoán về biến động giá trong 30 ngày tới và được coi là một chỉ báo quan trọng về sự không chắc chắn và cảm xúc hoảng loạn trên thị trường.

Nói ngắn gọn, chỉ số VIX càng cao thì thị trường càng kỳ vọng sự biến động trong tương lai càng dữ dội, tâm lý hoảng loạn càng mạnh; ngược lại, chỉ số thấp cho thấy thị trường yên tĩnh, niềm tin cao hơn. Dữ liệu lịch sử cho thấy VIX thường tăng khi thị trường chứng khoán giảm mạnh và giảm khi thị trường chứng khoán ổn định hoặc tăng. Chính vì mối quan hệ ngược chiều này với thị trường chứng khoán mà VIX được gọi là "chỉ số hoảng loạn" hoặc nhiệt kế tâm lý của thị trường.

Mức bình thường của VIX khoảng dưới 15-20, thuộc khu vực bình tĩnh; khi VIX vượt quá 25, điều này cho thấy thị trường bắt đầu có sự hoảng loạn rõ rệt; vượt quá 35 thì thuộc về sự hoảng loạn cực độ. Trong các sự kiện khủng hoảng cực đoan (như khủng hoảng tài chính hoặc bùng phát dịch bệnh), chỉ số VIX thậm chí có thể vượt quá 50, phản ánh tâm lý tránh rủi ro cực đoan của thị trường. Do đó, thông qua việc quan sát sự biến đổi của VIX, nhà đầu tư có thể nhận biết sức mạnh của tâm lý tránh rủi ro hiện tại trên thị trường, như một cơ sở tham khảo để điều chỉnh chiến lược đầu tư.

Khu vực hoảng loạn biến động cao: VIX ≥ 30

Khi chỉ số VIX vượt qua 30, thường có nghĩa là thị trường đang ở giai đoạn sợ hãi hoặc hoảng loạn cao độ. Tình huống này thường đi kèm với sự sụt giảm mạnh của thị trường chứng khoán, nhưng dữ liệu lịch sử cho thấy, sau sự sợ hãi cực độ, thị trường thường sẽ có sự phục hồi.

Trong khoảng thời gian từ năm 2018 đến năm 2024, có khoảng hơn mười lần sự kiện VIX đóng cửa lần đầu tiên vượt qua 30, bao gồm cơn bão biến động vào tháng 2 năm 2018, đợt bán tháo cuối năm vào tháng 12 năm 2018, sự hoảng loạn do đại dịch vào tháng 2-3 năm 2020, sự kiện nhà đầu tư cá nhân vào đầu năm 2021, cũng như điều chỉnh lãi suất và xung đột địa chính trị vào đầu năm 2022.

Dữ liệu thống kê cho thấy, trong vòng 7 ngày sau khi xảy ra những sự kiện hoảng loạn này, chỉ số S&P 500 trung bình tăng khoảng 1,4%, và có khoảng 73% xác suất sẽ tăng sau 7 ngày của sự kiện. Điều này cho thấy khi VIX tăng vọt lên trên 30 (khu vực hoảng loạn), thị trường chứng khoán trong hầu hết các trường hợp sẽ có sự phục hồi kỹ thuật trong thời gian ngắn.

Đối với Bitcoin, sau cơn hoảng loạn cực đoan cũng có xu hướng phục hồi mạnh mẽ. Thống kê ước tính mức tăng trung bình 7 ngày của Bitcoin khoảng 10%, tỷ lệ thắng khoảng 75-80%. Ví dụ, vào tháng 2 năm 2022, chỉ số VIX vượt qua 30 do khủng hoảng địa chính trị, Bitcoin trong tuần sau đó đã tăng hơn 20%, cho thấy hiện tượng phục hồi tương tự như sự giảm bớt tâm lý phòng ngừa rủi ro trên thị trường chứng khoán.

Đỉnh điểm hoảng loạn cực đoan: VIX ≥ 40

Khi tiêu chuẩn được nâng cao hơn nữa lên VIX ≥ 40 (nỗi sợ hãi cực độ), các sự kiện đủ điều kiện trong khoảng thời gian từ 2018 đến 2024 rất hiếm khi xảy ra, thực tế chỉ có ngày 5 tháng 2 năm 2018 và sự sụt giảm do đại dịch vào ngày 28 tháng 2 năm 2020 khiến VIX đóng cửa vượt qua 40 (lần đầu tiên trong bốn năm), sau đó VIX đã có lúc tăng vọt lên mức chưa từng thấy là 82 điểm vào tháng 3.

Do vì mẫu rất ít, kết quả thống kê chỉ mang tính tham khảo: Sau sự kiện năm 2020, S&P 500 đã phục hồi nhẹ khoảng 0,6% trong vòng 7 ngày (thị trường trong tuần đó dao động mạnh nhưng có chút phục hồi kỹ thuật), trong khi Bitcoin phục hồi khoảng 7%. Về tỷ lệ thắng, cả hai đều là 100%, nhưng chỉ do sự gia tăng từ một sự kiện đơn lẻ (không đại diện cho việc đảm bảo tăng trong các tình huống tương tự trong tương lai). Nhìn chung, khi VIX đạt trên 40, thường có nghĩa là áp lực bán vì hoảng loạn trên thị trường đã gần đạt đến đỉnh điểm, sau đó có cơ hội phục hồi ngắn hạn tương đối cao, từ chu kỳ lớn hơn mà nói thì đó thường là điểm thấp tương đối.

Ngày 5 tháng 2 năm 2018 (VIX tăng vọt hơn 100% lên gần 50 trong phiên giao dịch): S&P 500 chỉ tăng 0,28% sau một tuần, không có sự tăng đáng kể. Nhưng Bitcoin đã giảm mạnh 16% trong ngày đó, chạm đáy khoảng 6.900 USD, hai tuần sau đó phục hồi lên trên 11.000 USD, cho thấy động lực phục hồi mạnh mẽ. Tuy nhiên, trong bối cảnh lúc đó, mối liên hệ giữa Bitcoin và các tài sản truyền thống không cao, vì vậy việc sử dụng VIX để đánh giá xu hướng của Bitcoin là không phù hợp.

Giữa tháng 3 năm 2020 (điểm cao VIX 82): Chỉ số S&P 500 đã phục hồi hơn 10% trong vòng một tuần sau khi chạm đáy vào ngày 23 tháng 3, trong khi Bitcoin cũng đã tăng nhanh khoảng 30% từ dưới 4,000 đô la.

Mặc dù thống kê cho thấy hiệu suất ngắn hạn sau khi có sự hoảng loạn cực độ có xu hướng tích cực, nhưng số lượng mẫu ít ỏi có nghĩa là độ không chắc chắn cao, cùng với đó là sự liên kết giữa Bitcoin và cổ phiếu Mỹ không giống như hiện tại. Trong thực tế, VIX trên 40 chủ yếu mang ý nghĩa xác nhận thị trường đang ở trạng thái hoảng loạn cực độ, xu hướng thị trường trong tương lai vẫn cần phải kết hợp với thông tin cơ bản để đánh giá.

Khoảng biến động thấp: VIX ≤ 15

Khi chỉ số VIX giảm xuống dưới 15, thường đại diện cho thị trường ở trạng thái tương đối bình tĩnh. Tâm lý nhà đầu tư khá lạc quan, nhu cầu phòng ngừa rủi ro thấp. Nhưng vào thời điểm này, xu hướng tiếp theo không rõ ràng như khi VIX cao.

Trong khoảng thời gian từ 2018 đến 2024, chỉ số VIX đã nhiều lần giảm xuống dưới 15, chẳng hạn như vào đầu năm 2019 sau khi thị trường chứng khoán phục hồi mạnh mẽ, vào cuối năm 2019 trong giai đoạn thị trường ổn định, giữa năm 2021 trong giai đoạn tăng trưởng của thị trường chứng khoán và giữa năm 2023. Trong những thời kỳ này, độ biến động của thị trường ở mức thấp lịch sử (đôi khi được gọi là sự yên bình của thị trường).

Hiệu suất trung bình của chỉ số S&P 500: Trong vòng 7 ngày sau những điểm sự kiện khi VIX cực thấp, tỷ suất lợi nhuận trung bình của S&P 500 khoảng +0.8%, tỷ lệ thắng khoảng 60-75% (hơi cao hơn xác suất ngẫu nhiên). Nhìn chung, trong môi trường biến động thấp, chỉ số chứng khoán thường duy trì tăng nhẹ hoặc dao động nhỏ. Ví dụ, trong tuần sau khi VIX giảm xuống dưới 15 vào tháng 10 năm 2019, S&P 500 cơ bản ổn định và tăng nhẹ; vào tháng 7 năm 2023, khi VIX ở khoảng 13, chỉ số tiếp tục tăng nhẹ khoảng 2% trong tuần tiếp theo. Điều này cho thấy VIX thấp không nhất thiết dẫn đến sự điều chỉnh ngay lập tức, thị trường có thể tiếp tục duy trì đà tăng trong một thời gian. Nhưng cần cảnh giác rằng, độ biến động cực thấp thường ngụ ý sự tự mãn của thị trường, một khi gặp phải tin xấu bất ngờ, độ biến động và mức giảm có thể tăng đáng kể.

Hiệu suất trung bình của Bitcoin: Diễn biến của Bitcoin trong giai đoạn VIX thấp thiếu định hướng rõ ràng. Thống kê cho thấy tỷ lệ tăng trưởng trung bình trong 7 ngày chỉ khoảng +2%, tỷ lệ thắng trong các đợt tăng trưởng khoảng 60%. Đôi khi, giai đoạn bình lặng với VIX thấp trùng hợp với giai đoạn thị trường bò của Bitcoin (ví dụ như vào mùa xuân năm 2019, VIX thấp đi kèm với sự tăng vọt của Bitcoin); nhưng cũng có lúc trong giai đoạn VIX thấp, Bitcoin lại rơi vào xu hướng điều chỉnh (ví dụ như đầu năm 2018 khi VIX duy trì ở mức thấp, Bitcoin đang trong xu hướng giảm do bong bóng vỡ).

Do đó, chỉ số VIX thấp không có giá trị tham khảo rõ ràng cho dự đoán xu hướng của Bitcoin trong tương lai, mà phải kết hợp với tâm lý vốn và chu kỳ của chính thị trường tiền điện tử.

Tổng thể mà nói, khi VIX dưới 15, chỉ số S&P 500 thường tiếp tục xu hướng hiện tại (trong hầu hết các trường hợp là tăng nhẹ), nhưng mức tăng và tỷ lệ thắng rõ ràng thấp hơn so với sự phục hồi sau nỗi sợ hãi. Trong khi đó, Bitcoin trong môi trường này thiếu mô hình phản ứng thống nhất, cho thấy sự biến động thấp của thị trường truyền thống không nhất thiết có nghĩa là thị trường tiền điện tử sẽ đồng bộ.

Kết luận: Rủi ro và cơ hội song hành

Hiện tại VIX ở mức 50, đối mặt với sự không chắc chắn của chính sách thuế quan, tâm lý thị trường vẫn đang trong trạng thái hoảng loạn cực độ, tuy nhiên, thị trường luôn xuất hiện trong tuyệt vọng.

Trong thời kỳ dịch bệnh COVID-19 năm 2020, chỉ số VIX đã vượt mốc 80, khi đó chỉ số S&P 500 khoảng 2300 điểm. Ngay cả khi gần đây S&P 500 đã giảm do hoảng loạn, nó vẫn ở quanh mức 5000 điểm, với tỷ suất sinh lợi trên 100% trong vòng năm năm; trong cùng thời điểm, Bitcoin lại ở điểm mua lý tưởng, chỉ ở mức 4800 USD, trong khi đỉnh cao của đợt thị trường bò này đạt 110.000 USD, với mức tăng gần 25 lần.

Mỗi lần giảm mạnh thường đi kèm với việc thị trường định giá lại và dòng tiền chảy. Sự hỗn loạn có thể trở thành bậc thang để tăng trưởng, việc có thể leo lên từ đây là thách thức quan trọng trong giai đoạn này. Các nhà đầu tư cần đánh giá rủi ro một cách cẩn thận, đồng thời cũng phải chú ý đến những cơ hội tiềm ẩn.